Społeczeństwo diachronicznie

CZERSTWY Współcześnie słowo czerstwy ma według internetowego Słownika języka polskiego PWN dwa znaczenia. Pierwsze z nich odnosi się do pieczywa (nieświeże), a drugie do ciała, człowieka, w określeniu jego siły fizycznej. Okazuje się, że czerstwy mogło znaczyć coś jeszcze. Czy kiedyś mogliśmy powiedzieć: „jakże czerstwo po deszczu!”? Sprawdźmy, jak hasło notowane jest w słownikach historycznych i słowniku etymologicznym. Franciszek Sławski leksemowi czerstwy przypisuje znaczenia nieświeży, twardy; krzepki , które obowiązywały już od XVI wieku. Czerstwy to także rześki albo dziarski . Jako pochodzenie Sławski wskazuje podobieństwo do czeskiego čerstvy , co oznacza szybki, rześki . Etymolog upatruje także podobieństwa w rosyjskim i ukraińskim čerstvyj , które kolejno oznaczało czerstwy (chleb), nieczuły oraz krzepki i twardy. Widać zatem, że znaczenia te zostały głównie przeniesione z tych języków. Nowy dykcjonarz notuje leksem w formie czasownika, rzeczownika i przymiotnik...

KREDENS W Słowniku etymologicznym języka polskiego Franciszka Sławskiego hasło kredens ma kilka znaczeń. Pierwsze z nich jest tożsame ze współczesnym rozumieniem kredensu jako mebla, szafy, w której przechowujemy naczynia. Drugie znaczenie – przestarzałe, jak zaznacza Sławski, określa mianem kredensu samą zastawę stołową, a dalej całym pomieszczeniem, w którym trzyma się naczynia. Jeszcze inne znacznie wskazuje na czas użycia już w XVI wieku, a chodzi o list wierzytelny, polecający, potwierdzający wiarygodność, pełnomocnictwo [1] . W dalszej kolejności Sławski podaje, że kredens jest także określeniem czynności i mówi o byciu kredencarzem, podczaszym. Pierwotnie znaczenie to, łączone było z próbowaniem napojów, kosztowaniem. Jeszcze inne znaczenie precyzuje kredens do naczynia. Według Sławskiego kredens wywodzi się z języka włoskiego (wł. credenza ), a zapożyczone zostało w XV wieku i oznaczało: wiarę, zaufanie; kosztowanie, próbowanie napojów, pokarmów; miejsce przechow...

Czy słowo oprawca zawsze oznaczało coś negatywnego? Internetowy Słownik języka polskiego PWN jednoznacznie definiuje termin oprawcy jako   tego, kto torturuje lub morduje kogoś z czyjegoś polecenia [1] . Pejoratywny wydźwięk oprawcy wydaje nam się zupełnie naturalny, ale czy zawsze tak było? Co niosło za sobą znaczenie tego słowa wcześniej? OPRAWCA Leksem można odnaleźć już w słowniku Trotza, choć znaczenia nie są jednoznaczne. W języku polskim autor Nowego dykcjonarza podaje przykłady użycia: oprawca złapał złodzieja oraz z namowy oprawcy to uczynił [2] . W języku francuskim podane są zgoła odmienne tłumaczenia, np. autor, głownia (blaster) [3] . Mimo że hasła podane są oddzielnie, można by rozumieć to jako autora broni (tej konkretnej), pojawia się także łucznik [4] , czyli wykonawca czynności. Sytuacja nie wydaje się rozstrzygnięta. Zobaczmy zatem, jak leksem kształtował się w późniejszym czasie, i co powiedzą nam na ten temat słowniki. W Słowniku ...

Czym właściwie była i jest bielizna? Co łączy wcześniejsze i dzisiejsze rozumienie leksemu? A może znaczenia bielizny zmieniły się zupełnie? BIELIZNA Franciszek Sławski w Słowniku etymologicznym języka polskiego stwierdza, że słowo to pojawiło się mniej więcej w XVI – XV wieku. Jako pierwsze znaczenie podaje: futro, szuba z wiewiórek, popielic [1] . Wydaje się to zadziwiające, gdyż dzisiejsze rozumienie słowa bielizna jest zgoła odmienne. Internetowy słownik PWN podaje dwa znaczenia: 1. Odzież spodnia, 2.  wyroby z tkaniny, zwykle białej, używane do potrzeb domowych [2] . Punkty styczne w obu definicjach, to narzucający się kolor biały. Popielice przywodzą na myśl kolor popielaty, biały, siny. Tę cechę wymienia także Sławski, ale jako pierwotne znaczenie. Autor Słownika etymologicznego języka polskiego zamieszcza także możliwe i powszechne rozumienie jako: płócienne spodnie i pościelowe odzienie [3] . Sławski wskazuje także na rosyjską belizne i czeską belizne , k...