Czy kiedyś impreza też oznaczała zabawę?

Impreza

Skąd wzięło się dzisiejsze słowo impreza? Czy od zawsze miało związek z zabawą? Prześledźmy, jak zmieniło się znaczenie leksemu.

Słownik etymologiczny języka polskiego Franciszka Sławskiego podaje, że impreza to „przedsięwzięcie, np. urządzanie zabawy, widowiska”[1]. Według Sławskiego wyraz ten notowany jest od XVIII wieku. Powiązane jest także z ukraińskim wyrazem impreza oraz z włoskim impresa i łacińskim imprendere, co oznacza przedsięwziąć coś. Widać zatem, że impreza ma przede wszystkim znaczenie rozpoczynania czegoś, podejmowania się czegoś, niekoniecznie zaś związane jest to dzisiejszym rozumieniem.

Impreza notowana jest już w słowniku Trotza; występuje jedno tłumaczenie jako „zamysł”, a następnie przytoczony jest przykład: „wkroczył w szkodliwe przeciw ojczyźnie imprezy”[2]. Widać zatem, że hasło jest jednoznaczne.

Słownik polszczyzny XVI wieku, a także Słownik staropolski nie notują tego hasła, co potwierdzałby tezę Sławskiego, że impreza pojawiła się później, dopiero w XVIII wieku.

Natomiast Samuel Bogumił Linde w Słowniku języka polskiego zamieszcza owe hasło. Autor wskazuje, że wyraz związany jest z włoskim impresa, a także z galicyjskim entreprise; nie podaje jednak znaczeń tych słów. Impreza jest tu również określana jako przedsięwzięcie: „Wygrać czy zginąć przyjdzie, jednak nie należy Przedsięwziętej [!] sromotnie odstąpić imprezy”[3]. Co ciekawe Linde wskazuje na wyraz pochodny imprezista, co tłumaczy jako projektant.

Warto także zauważyć, że dotychczas przytaczane znaczenia wyrazu w żadnym stopniu nie nawiązują do dzisiejszego znaczenia, choć Sławski proponuje to w przykładach. Impreza jako przedsięwzięcie tłumaczone było najczęściej w kontekście działań wojennych czy zamiarów postępowania wobec ojczyzny.

W słowniku Doroszewskiego wyraz ten zostaje uszczegółowiony, a jego znaczenie zostaje zawężone. Jako pierwsze znaczenie słowa impreza Doroszewski podaje: „widowisko teatralne, zawody sportowe, bal, loteria itp., organizowane zwykle w celach dochodowych lub propagandowych; akcja”[4]. Zatem impreza przestaje funkcjonować jako wyraz znaczący rozpoczęcie czegoś, przedsięwzięcie, a jednoznacznie łączony jest z aktywnością rozrywkową, w znaczeniu zbliżonym do dzisiejszego rozumienia. Doroszewski wyszczególnia także, że przestarzale także impreza zbliżona była do znaczenia imprezy teatralnej, przedsięwzięcia teatralnego, widowiska[5]. Dopiero w trzecim znaczeniu, również z adnotacją „przestarzale” Doroszewski wskazuje na znaczenie podejmowania aktywności, czynu.

Doroszewski podaje także jeszcze jedno ciekawe znaczenie wyrazu impreza jako „godło, emblemat”, a za przykład podaje: „Król Alfons (…) sam brał udział w tych popisach ozdobiony imprezą domu aragońskiego”[6]. Ciekawe jest to, że znaczenie to nie pojawia się w żadnym wcześniejszym słowniku.

Dalej pojawia się także włoskie pochodzenie słowa, a także sam wyraz imprezista, co przez Doroszewskiego przedstawiane jest jako „projektodawca”.

Widać zatem, że znaczenie uległo zmianie dopiero na przełomie XIX i XX wieku, kiedy to Doroszewski odnotował pierwsze uszczegółowienie – związek z teatrem – słowa impreza. Obecnie słowniki podają znaczenie imprezy jako koncertu lub zawodów sportowych, a także jako potocznego znaczenia zabawy, spotkania towarzyskiego[7].


[1] Sławski F., Słownik etymologiczny języka polskiego, Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego, Kraków 1952–1982, s. 456.
[2] Trotz M.A., Nowy dykcjonarz, to jest Mownik polsko-niemiecko-francuski, Lipsk, 1764, s. 500.
[3] Linde S.B., Słownik języka polskiego,  Lwów 1855, s. 204.
[4] Doroszewski W., Słownik języka polskiego, Warszawa 1964, s. 184.
[5] Tamże, s. 184.
[6] Tamże, s. 184.
[7] Słownik języka polskiego PWN, online: http://sjp.pwn.pl/sjp/impreza;2561352.html, dostęp: 29.05.2017. 

Komentarze

Prześlij komentarz

Popularne posty z tego bloga

Czerstwe powietrze czy czerstwy biegacz?

CZERSTWY Współcześnie słowo czerstwy ma według internetowego Słownika języka polskiego PWN dwa znaczenia. Pierwsze z nich odnosi się do pieczywa (nieświeże), a drugie do ciała, człowieka, w określeniu jego siły fizycznej. Okazuje się, że czerstwy mogło znaczyć coś jeszcze. Czy kiedyś mogliśmy powiedzieć: „jakże czerstwo po deszczu!”? Sprawdźmy, jak hasło notowane jest w słownikach historycznych i słowniku etymologicznym. Franciszek Sławski leksemowi czerstwy przypisuje znaczenia nieświeży, twardy; krzepki , które obowiązywały już od XVI wieku. Czerstwy to także rześki albo dziarski . Jako pochodzenie Sławski wskazuje podobieństwo do czeskiego čerstvy , co oznacza szybki, rześki . Etymolog upatruje także podobieństwa w rosyjskim i ukraińskim čerstvyj , które kolejno oznaczało czerstwy (chleb), nieczuły oraz krzepki i twardy. Widać zatem, że znaczenia te zostały głównie przeniesione z tych języków. Nowy dykcjonarz notuje leksem w formie czasownika, rzeczownika i przymiotnik...
Czytaj więcej

Oprawca - urzędnik czy hycel?

Czy słowo oprawca zawsze oznaczało coś negatywnego? Internetowy Słownik języka polskiego PWN jednoznacznie definiuje termin oprawcy jako   tego, kto torturuje lub morduje kogoś z czyjegoś polecenia [1] . Pejoratywny wydźwięk oprawcy wydaje nam się zupełnie naturalny, ale czy zawsze tak było? Co niosło za sobą znaczenie tego słowa wcześniej? OPRAWCA Leksem można odnaleźć już w słowniku Trotza, choć znaczenia nie są jednoznaczne. W języku polskim autor Nowego dykcjonarza podaje przykłady użycia: oprawca złapał złodzieja oraz z namowy oprawcy to uczynił [2] . W języku francuskim podane są zgoła odmienne tłumaczenia, np. autor, głownia (blaster) [3] . Mimo że hasła podane są oddzielnie, można by rozumieć to jako autora broni (tej konkretnej), pojawia się także łucznik [4] , czyli wykonawca czynności. Sytuacja nie wydaje się rozstrzygnięta. Zobaczmy zatem, jak leksem kształtował się w późniejszym czasie, i co powiedzą nam na ten temat słowniki. W Słowniku ...
Czytaj więcej